Zeytinyağı son yıllarda fiyatı dünya çapında en çok tartışılan tarımsal emtia arasında yer alıyor. Hatırlarsanız son iki yıldır İspanya ve İtalya başta olmak üzere dünyanın önde gelen zeytin üretim bölgelerinde yaşanan kuraklık ve aşırı sıcaklar rekolteyi neredeyse yarı yarıya düşürürken, fiyatları en az ikiyeüçe katladı. Hatta Ocak 202’te ton başına 10 bin dolar seviyelerini görerek tarihi rekoru test etti. Ardından da Türkiye, Fas ve Suriye gibi ülkelerin zeytinyağı ihracatına getirdiği fon, kısıtlama ve kotalar gündem oldu. Hatta Avrupa’da zeytinyağı “sıvı altın” diye anılmaya başlandı. Zira hırsızlık çeteleri bile bu ürünün peşine düştü. İspanya, İtalya, Yunanistan gibi ülkelerde marketlerden, depolardan tonlarca zeytinyağı çalındığı haberlerine şahit olduk. İşte böyle bir sürecin ardından zeytinde yeni sezon başladı. Üreticisinden tüketicisine kadar herkesin haklı olarak merak ettiği konu bu sezonki rekolte ve piyasada oluşacak fiyatlar. Tabii sektörde denklem bu kadar basit değil. Fiyatı belirleyen faktörlerin başında rekolte gelse de ülkelerin stok devri, üreticinin satış refleksi ve depolama gücünün yanı sıra piyasanın talebi, algı yönetimi ve spekülasyonlar da önemli etkiye sahip. Dolayısıyla yeni sezonla birlikte deyim yerindeyse sektörde Łtaktik savaşları’ sergileniyor. Yapılan her açıklama, paylaşılan her veri, alınan her karar ya da duyum sektörde yakından izleniyor. Üretici haklı olarak yeni sezonda verdiği emek ve maliyetin karşılığını alıp alamayacağını merak ediyor. Tüketici de zeytinyağı fiyatının makul seviyelerde olup olmayacağının yanıtını arıyor. Zira fiyatlardaki yükselişe karşın düşen alım gücünün tüketim tarafında yarattığı erozyondan zeytinyağı da nasibini aldı. Daha önce kişi başına yıllık tüketimin 2 kilogram seviyelerinde olduğu konuşulan Türkiye’de şimdilerde bunun 1,6 kilogram civarına kadar gerilediği tahmin ediliyor. äspanya üretimde ve ihracatta lider Zeytinyağı üretimi ve ihracatında dünya lideri İspanya. Her ne kadar son yıllarda üretimi iklimsel faktörlere bağlı olarak gerilese de izlediği ithalat politikalarıyla hÁlÁ söz sahibi ve fiyat belirleyici konumda. İspanya’da üretimin bu sezon geçen yıla göre yüzde 8 artarak yaklaşık 1,26 milyon tona ulaşması bekleniyor. En azından İspanya Tarım, Balıkçılık ve Gıda Bakanlığı’nın tahminleri bu yönde. Ama 2021/22 sezonunda İspanya’nın üretiminin 1.5 milyon tonu bulduğunu, geçen iki yılda da kuraklık ve aşırı sıcaklar yüzünden rekoltenin 600-700 bin tonlara kadar gerilediğini hatırlatalım. İspanya’nın yeni sezona normalin çok altında bir stokla girdiğini de belirtmekte fayda var. Zeytinyağı ihracatında ikinci sırada yer alan İtalya, bu sezon üretim açısından İspanya kadar şanslı değil… İtalyan Tarım ve Gıda Piyasası Hizmetleri Enstitüsü’nün son raporuna göre, ülkede zeytinyağı üretiminin geçen yıla göre yüzde 32 düşerek 215 bin ila 235 bin ton aralığına gerileyeceği tahmin ediliyor. İtalyan Yemeklik Yağ Endüstrisi Birliği ise daha karamsar bir öngörüde bulunarak 200 bin tonluk bir rekolte bekliyor. Düşüşteki temel gerekçe yetersiz yağışlar ve yüksek sıcaklıklar… İtalya’nın son beş sezondaki ortalama üretimin 307 bin ton seviyelerinde olduğunu hatırlatalım. İtalya’nın zeytinyağı üretiminde beşinciliğe gerilemesi kaçınılmaz görünüyor. Üstelik yeni sezona zayıf bir stok devriyle giriyorlar. Zeytinyağı pazarındaki diğer ana küresel oyuncular arasında yer alan Türkiye, Tunus ve Yunanistan için 202-25 sezonunun oldukça bereketli geçmesi bekleniyor. Hacimlerin yüzde 50-60 artacağı ve bunun da dünya zeytinyağı üretimini bir önceki sezondan yüzde 23 daha fazla olan 3,1 milyon ton seviyelerine çıkaracağı tahmin ediliyor. Türkiye’de mevsim normallerinin altında gerçekleşen yağışlar hasadın başladığı bu dönemde üretimde verimi olumsuz etkileyebilecek bir risk olarak kenarda duruyor. O yüzden önümüzdeki iki-üç hafta yağışlar açısından çok kritik. İklimsel gelişmeler zeytin hasadını erkene çekti, havalar sıcak gittiği için meyveler hızlı şekilde olgunlaşıyor. Hasat başlamasına rağmen pek çok bölgede beklenen yağışlar gerçekleşmediği için sofralık zeytinlerin bir kısmı büzüşecektir, bu nedenle yağlık olarak değerlendirebilir. Ama burada da randıman sorunu çıkıyor. Ortalama 5 kilogram zeytinden 1 kilogram zeytinyağı elde edilirken, yetersiz yağışlar yüzünden verim kaybı yaşandığında bu oran 6’ya 1 ya da 7’ye 1 olarak gerçekleşiyor. Tarım Bakanlığı yeni sezona ilişkin zeytin ve zeytinyağı rekolte tahminleri elinde olmasına rağmen bunu açıklamadı. Ama geçen sezon 22 bin ton olan rekor zeytinyağı üretiminin bu sezon aşılacağı tahmin ediliyor. Bu da tıpkı geçen sezon olduğu gibi Türkiye’yi İspanya’nın ardından dünyanın en büyük ikinci zeytinyağı üreticisi konumunda tutuyor. Stoklara baktığımızda kimi sektör temsilcilerine göre elde 50-60 bin ton zeytinyağı var kimisine göre ise devreden stok 100 bin ton seviyelerine yakın. Geçen sezon Suriye’den 60 bin tonu aşkın zeytinyağı gelmişti. Bu sezon da benzer bir durum gerçekleşirse Türkiye açısından ürünün bol ve bunun yönetiminin kritik olduğu bir yıl diyebiliriz. äç tüketim  bin tonla sınırlı Türkiye’nin iç piyasada yıllık zeytinyağı tüketimi 170-180 bin ton ile sınırlı. Peki, böyle bir tabloda üretici-tüketici beklentileri nasıl karşılanacak" Yani zeytin müstahsilinin hak ettiği kazancı elde ederken, tüketicinin makul fiyata zeytinyağı tükettiği bir denge nasıl kurulacak" Tüketici açısından bunu sağlanmanın yolu, vatandaşın enflasyona karşı ezdirilmemesinden geçiyor. Asgari ücretin 17 bin 2 TL olduğu bir yerde raftaki zeytinyağı fiyatı velev ki yüzde 50 ucuzlasa da vatandaşta alacak güç yok. Bunu üretici açısından sağlamanın yolu ise ürüne verilen desteğin revize edilmesi, zeytinyağının depolama kapasitesinin artırılarak ürünün ihracatına yönelik proaktif bir politika izlenmesinden geçiyor. Aksi takdirde zeytinyağını ucuza ihraç edip pahalı tüketmeye devam ederiz. ∙ 25-31 EKİM 2024 40 TARIM irfandonat@gmail.com İrfan Donat “Belirsizlik çok, bizi zor bir sezon bekliyor” ъndirim kampanyaları görülebilir” Tariş Genel Müdürü Güngör Şarman’a göre bu sezon her zaman kinden daha zor geçecek gibi görünüyor. Şarman söz konusu zorluğun sebe bini artan be man, aynı zamanda alıcıların Łnazlı’ olacağı bir döneme şahit olunabileceğini kaydediyor. Şarman bunun temel gerekçelerinin başında finansman koşulları olduğunun altını çiziyor: “Ürün alacak tedarikçilerin finansman sorunları var. Kredi faizleri yüzde 50-60 mertebelerinde. Mevduat faizlerinin bu kadar cazip olduğu bir dönemde bu kadar yüksek maliyetle kredi kullanıp zeytinyağı alınacak olması talebi baskılayabilir. O yüzden bu sezon finansman yönetiminin çok dikkatli şekilde yürütülmesi lazım” diyor. İspanya ve İtalya gibi ülkelerin Türki ye’yi yakından takip ettiğinin altını çizen Şarman, rekolte ve piyasadaki gelişme lere göre alım stratejilerinin belirlendiğini kaydediyor. İspanya’nın yeni sezona zayıf stokla gir diğini hatırlatan Şarman “İspanya bu sezon alımları genelde olduğu gibi önce Tunus ve Fas gibi ülkelerden başlatıp ardından aralık ayında Türkiye’ye yönelecektir. O yüzden aralık ayına kadarki süreç kadar sonrası da Türkiye açısından çok kritik” yorumunda bulunuyor. “0$5K(77( 6$7,Ċ Yœ=D(  DœĊ7œ” Piyasanın oturmasının biraz zaman alacağını kayde den Şarman, tüketimdeki düşüşe de dikkat çekiyor: “Tür kiye’de son bir yıldır marketlerde zeytinyağı satışları yüzde 20 civarında düştü. dışı, markasız zeytinyağına yöneldi. Türkiye’de zey tinyağının rahat satılabilir ve daha fazla tüketilebilir olması için devletin doğru ve etkin bir destek politika sına ihtiyaç var.” Üreticinin artan maliyetine karşın zeytinyağına verilen desteklerin yetersiz kaldığını belirten Şarman “Bu yılki sıkıntılar mümkün olduğunca üreticinin sırtına yüklenmemeli. Zeytinyağı fiyatlarında kısmi bir geri çekil me var ama bunun da bir dengede kalması lazım. Fiyatlar 200 TL’nin altına inmemeli, indiği vakit üretici zarar edeceği için piyasaya ürün vermek istemez” yorumunda bulunuyor. nus ve Yunanistan için 202-25 sezonunun oldukça bereketli geçmesi bekleniyor. Hacimlerin yüzde 50-60 artacağı ve bunun da dünya zeytinyağı üretimini bir önceki sezondan yüzde 23 daha fazla olan 3,1 milyon ton seviyelerine çıkaracağı tahmin ediliyor. Türkiye’de mevsim normallerinin altında gerçekleşen yağışlar hasadın başladığı bu dönemde üretimde verimi olumsuz etkileyebilecek bir risk olarak kenarda duruyor. O yüzden önümüzdeki iki-üç hafta yağışlar açısından çok İklimsel gelişmeler zeytin hasadını erkene çekti, havalar sıcak gittiği için meyveler hızlı şekilde olgunlaşıyor. Hasat başlamasına rağmen pek çok bölgede beklenen yağışlar gerçekleşmediği için sofralık zeytinlerin bir kısmı büzüşecektir, bu nedenle yağlık olarak değerlendirebilir. Ama burada da randıman sorunu çıkıyor. 25-31 EKİM 2024 TARIM “Belirsizlik çok, bizi zor bir sezon bekliyor” ъndirim kampanyaları görülebilir” Zeytinyağında taktik savaşları Akhisar Ticaret Borsası Başkanı Alper Alhat Türkiye’de zeytin hasadının başladığı bir dönemde “Zeytinyağı fiyatları düşecek” diye spekülasyon yapılarak piyasada panik havası yaratılmaya çalışıldığını savunuyor. Buradaki amacın Türkiye’den ucuza yağ almak olduğunu iddia eden Alhat, sezonun sadece bir kısmında düşüşün olabileceğini ancak tamamında sürmeyeceği görüşünde. İspanya’da beklenen oranda bir üretim artışının olmayabileceğini dile getiren Alhat, “İspanya’nın eskiden 1 milyon tona yakın devreden stokları olurdu. Artık bu stoklara hiçbir zaman ulaşılamayacak. O yüzden Türkiye’de zeytinyağı fiyatları düşse de bir süre sonra toparlanacaktır. Şu an ürün değerinin altında seyrediyor ama şubattan sonra fiyatlar tekrar değerini bulur. Haziranda ise değerinin üzerine çıkabilir” öngörüsünde bulunuyor. Alhat zeytinyağı piyasasındaki senaryoyu şöyle özetliyor: “Türkiye’de yağ fiyatlarının düşeceği yönünde çiftçiyi paniğe sokan haberler çıkıyor. Önce yağ fiyatlarını düşürüp üreticilerden ucuza alım yapacaklar sonra da sezon sonunda Łyağda talep var’ diyerek fiyatları yükseltecekler. O yüzden zeytinyağı, sezonunda depolanması gereken bir üründür. Sezon sonuna kadar herkesin dişini sıkması lazım.” 675$7(-ä/(5 äKä Y,//,K %(/ä5/(10(/ä Türkiye’nin zeytinyağına yönelik stratejisini iki yıllık dönemler şeklinde belirlemesi gerektiğini kaydeden Alhat, bunun gerekçesini periyosidite (zeytinin var yılı ve yok yılı) koşuluna bağlıyor. Alhat “Zeytin ve zeytinyağında mahsulün iki yıllık dönemlere göre değerlendirilmesi lazım. Seneye ürün olmayabilir o yüzden bu ürünün iyi depolanabilir olması lazım. Değerinde ihracat için de bu şart” diyor. Bu arada şu notu da düşmekte fayda var: Türkiye, 2023’te zeytinyağı ihracatının yüzde 8,’unu İspanya’ya gerçekleştirdi. Alhat, Türkiye’de zeytinyağı tüketiminde bir miktar düşüş olduğunu kaydederken, hasadın başlamasıyla birlikte zincir market raflarında önümüzdeki haftalardan itibaren zeytinyağında bir miktar indirim kampanyalarının görülebileceğini söylüyor. Tarım Bakanlığı’nın yayınladığı son rapor Türkiye’nin zeytin ve zeytinyağı üretiminde şanslı olan beş-altı ülkeden biri olduğunu teyit ediyor. Raporda dünya zeytin ağaç varlığının yaklaşık yüzde 3’ünün daha çok Akdeniz’e kıyısı olan İspanya, Tunus, İtalya, Fas, Türkiye, Yunanistan, Suriye, Cezayir, Portekiz, Libya gibi ülkelerde olduğu kaydediliyor. Dünyadaki toplam zeytinlik alanlarının yaklaşık dörtte biri İspanya’da (yüzde 2,1) bulunuyor. Ardından Tunus (yüzde 16,), Fas (yüzde 11), İtalya (yüzde ,8), Türkiye (yüzde 8,2) ve Yunanistan (yüzde 7,7) geliyor. Avrupa’da kuraklık yüzünden düşen üretimin de etkisiyle Türkiye sofralık zeytin üretiminde İspanya ve Yunanistan’ın ardından üçüncü zeytinyağı üretiminde de İspanya’dan sonra ikinci sıraya yükseldi. Kişi başı tüketim düşüyor Gelelim işin tüketim boyutuna… Geçen haftaki yazımızda Türkiye’nin protein tüketimi açısından ne kadar fakir olduğunu karşılaştırmalı veriler eşliğinde paylaşmıştık. Benzer tablo zeytin ve zeytinyağı için de geçerli. Türkiye’de kişi başına yıllık zeytinyağı tüketiminin 2 kilogramın altına indiği bir dönemde Uluslararası Zeytin Konseyi (IOC) verilerine baktığımızda İspanya’da söz konusu miktarın 12,3 kg seviyesinde olduğunu görüyoruz. Kişi başına yıllık zeytinyağı tüketimi Yunanistan’da 10 kg, İtalya’da 7,7 kg, Fas’da ,5 kg, Suriye’de 3,7 kg, Tunus’ta 2, kg düzeyinde. Türkiye’de kişi başına yıllık 3,3 kilogram olan sofralık zeytin tüketiminin ise Suriye’de ,6 kg, Cezayir’de 6,8 kg, Mısır’da ,5 kg ve İspanya’da 3,8 kg olduğu görülüyor.